بدا چیست ؟!!!!

بدا یکی از مبانی اعتقادی و کلامی اسلامیست. گرچه اهل تسنن از به‌کار بردن این اسم دوری می‌کنند ولی به این حقیقت اعتقاد دارند . اما شیعیان علاوه بر پذیرش این حقیقت از آن با همین نام یاد می‌کنند .

بدا را به صورت شفاف می توان در یک مثال توضیح داد . فرض کنید مقدر است که شخصی در این دنیا پنجاه سال عمر کند اما با انجام امور خیر می‌تواند این پنجاه سال را تبدیل به شصت سال کند . یا با انجام ظلم این مدت را تبدیل به چهل سال کند . خلاصه آنکه مقدرات انسان در اختیار و اراده‌ی خود اوست و او می تواند مقدراتش را به نیک و بد تغییر دهد.

دلیل این مطلب هم عبارت است از :

1. عقل: زیرا اگر کسی بگوید خداوند قدرت بر تغییر مقدرات انسان ندارد در واقع او را از مقام واجب الوجود بودن و فعال ما یشا بودن و قدیر بودن  پایین آورده و این خلاف فرض است و مشکلات عقلی به همراه خواهد داشت . لذا ناگزیر از پذیرش وجود بدا یا همان امکان تغییر مقدرات هستیم.

2. قرآن: خداوند در چند جای قرآن از حقیقت بدا سخن گفته است. مثلا آنجا که فرمود:( یمحوا الله ما یشا و یثبت)  یعنی خداوند آنچه را که بخواهد از کتاب تقدیرات محو میکند و آنچه را که بخواهد ثبت میکند . یا اینکه فرموده: ( و لو ان اهل القری آمنوا و اتقوا لفتحنا علیهم برکات من السما و لکن کذبوا و اخذناهم بما کانوا یکسبون) یعنی اگر اهل روستاها ایمان می اورده و تقوا پیشه میکردند ماهم برکات آسمان و زمین را برای آنان نازل میکردیم ولی به سبب دروغ گفتن آنان و رفتارشان گرفتارشان کردیم. یا آیات فراوان دیگر که در این مختصر نمیگنجد.  همانطور که از این آیات روشن شد گاهی خداوند به سبب رفتار انسانها میتواند مقدرات شخص را تغییر دهد. البته بدیهیست که پروردگار به هر دو مورد علم دارد و تغییرات را هم بر اساس مصالح انجام میدهد.لذا هیچگاه در علم خداوند جهلی رخ نداده بلکه او به هر دو مورد علم دارد و حق انتخاب را به خود فرد داده است که کدام را برگزیند. البته آیات دیگری هم وجود دارد. 

3. روایات: خوشبختانه روایات شیعه و سنی هم از بدا سخن گفته اند.مثلا جلال الدین سیوطی از بزرگان اهل تسنن در تفسیر الدر المنثور در ذیل آیه ی یمحوالله ما یشا و یثبت مینویسد: مولا علی از تفسیر این آیه از پیامبر سوال کرد و آن حضرت در پاسخ فرمودند:  من دیدگاه تو و امتم را با تفسیر این آیه روشن میکنم. صدقه در راه خدا ، نیکی به پدر و مادر، و انجام کارهای نیک بدبختی را به خوشبختی دگرگون ساخته و مایه ی افزایش عمر میگردد و از مرگهای بد جلوگیری میکند.

مرحوم علامه ی کلینی در کتاب کافی جلد 2 صفحه ی 470 که معتبرترین کتاب روایی شیعه است از امام باقر نقل میکند که حضرت میفرماید: صله ی رحم اعمال را پاکیزه و اموال را با برکت میکند. همچنین بلا را دفع و و حساب را آسان میکند. و اجل - معلق - رابه تاخیر میندازد. 

ما در این مختصر به این دو روایت کفایت میکنیم و علاقه مندان میتوانند به منابع رجوع کنند. فقط یک مطلب باقی میماند. آیا شیعه با اعتقاد به بدا  معتقد است علم خدا به جهل تبدیل میشود؟!

پاسخ: قطعا چنین نیست بلکه ما معتقدیم خداوند به هر دو طرف این واقعه علم دارد ولی در عین حال اختیار انتخاب را به انسان داده. و هیچگاه نقطه ای جهل در پروردگار وجود ندارد. بلکه تعبیر ( بدا لله) از باب قاعده ی ادبی سخن گفتن به لسان قوم و یا مشاکله است. چون هرگاه جهل کسی رفع گردد میگوید ( بدا لی) یعنی الان برای من روشن گردید. اتفاقا بزرگان دین هم از همین جمله ی متداول عرفی بهره گرفته اند و از این حقیقت  با بدا لله تعبیر کرده اند. در حالی که ابدا منظور از این جمله وقوع جهل در خداوند نیست. اتفاقا این قاعده فقط در اینجا پیاده نشده بلکه در سراسر قرآن میبینید که خداوند کلماتی از جمله خدعه و مکر و نسیان را به خود نسبت داده در حالی که شان پروردگار بالاتر این امور است . لذا آنجا هم همه مفسران میگویند خداوند قاعده ی مشاکله را رعایت فرموده. اینجا هم دقیقا همانطور است.

در پایان جالب است بدانیم که اگرچه اهل تسنن و وهابیون به تعبیر بدا اعتراض میکنند ولی غافلند که خود صحیح بخاری که معتبرترین کتاب اهل تسنن است، جلد 4 صفحه ی 172 کتاب انبیا حدیث ابرص و اقرع و اعمی از پیامبر عین تعبیر :(بدا لله ) رانقل کرده که اهل تحقیق قطعا این مطلب را خواهند دید. اکنون سوال اینجاست که چرا در نزد این جماعت اگر  مرحوم کلینی روایتی با این  مضمون نقل کند همه حمله میکنند ولی اگر صحیح بخاری نقل کند اشکالی ندارد؟!!

شیخ علی زند قزوینی

(خلاصه ی دروس پاسخ به شبهات کلامی و اعتقادی مطرح در رسانه ها. زمان: هر هفته از شنبه الی سه شنبه ساعت 7 عصرها. مکان: قم، خیابان ارم، کوی مسجد سلماسی، مقابل مسجد سلماسی، مدرسه ی علمیه ی مرحوم آیت الله لنگرودی. پایگاه اطلاع رسانی: 

(  Zandqazvini.blog.ir 

لطفا اطلاع رسانی بفرمایید تا در ثواب شریک شوید.